Woensdag 16 november 2022 vond in aanwezigheid van de Koning in Brussel, in de Bozar, de plechtige viering plaats door De Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten en de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique van de oprichting van de Keizerlijke en Koninklijke Academie van Wetenschappen en Letteren van Brussel in 1772.
Academie viert 250ste verjaardag
Na de oprichting van academies voor wetenschappen in Rome (Accademia dei Lincei, 1603), Londen (Royal Society, 1660), Duitsland (1652) en Parijs (1666) werd ook in Brussel (1772) een academie opgericht: met name de Keizerlijke en Koninklijke Academie voor Wetenschappen en Letteren van Brussel, in een periode dat de Zuidelijke Nederlanden onder de voogdij stonden van de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia.
Basis in de Oudheid
Zoals te lezen op de website van de KVAB verwijst de naam Academie naar de school die Plato in 387 v. Chr. oprichtte even buiten Athene in de buurt van de tempel van Academos, een held uit de Trojaanse oorlog.
Deze naam werd opgediept in de XVde eeuw in Italië, toen geleerden zich verenigden en discussiegroepen vormden rond voornamelijk drie polen: filosofie, taal en wetenschap. Zij wilden onder andere de natuur, bedoeld als samenhang van de kosmos, op een experimentele manier benaderen, vrij van overgeleverde, veelal foutieve ideeën. Dit gaf nieuwe impulsen aan de methodiek voor de verwerving van inzicht en kennis en bracht de moderne wetenschap op gang.
In 1772 richtte de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia in Brussel de Keizerlijke en Koninklijke Academie van Wetenschappen en Letteren van Brussel op.
Van Theresiaanse Academie over de Franse republiek en Willem I naar België na 1830
Laatstgenoemde Academie werd echter afgeschaft toen de Zuidelijke Nederlanden als Belgische departementen bij de Franse republiek werden ingelijfd.
Ze werd heropgericht in 1816 door Willem I, vorst van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, en werd in 1845, 15 jaar na de totstandkoming van het koninkrijk België, uitgebreid met een afdeling kunsten.
In die eerste periode was de Academie ondergebracht in enkele lokalen van de Koninklijke Bibliotheek, nu bekend als het Paleis van Karel van Lorreinen. Het Paleis der Academiën was in oorsprong de woning van kroonprins Willem van Oranje en zijn vrouw Anna Paulowna. Het werd tussen 1823 en 1828 in neoclassicistische stijl opgetrokken.
Ondertussen was er in 1841 een aparte Academie voor geneeskunde ontstaan.
Van Belgische naar Vlaamse Academies
Die Academies waren uiteraard overwegend Franstalig en de Vlaamse voorvechters streefden naar een Vlaamse Academie.
Hun doorzettingskracht werd 45 jaar later beloond met de oprichting van een Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde te Gent in 1886.
Het duurde tot na de Eerste Wereldoorlog vooraleer in 1930 de Gentse universiteit werd vernederlandst en de vernederlandsing van het onderwijs in Vlaanderen op gang werd gebracht.
Na een moeizame strijd, waarbij heel wat weerstand van de Franstalige intellectuele elite diende overwonnen te worden, werden in 1938 uiteindelijk Vlaamse Academies opgericht: die voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten en die voor Geneeskunde.
Dit gaf evenwel aanleiding tot een verwarrende situatie met enerzijds nationale, officieel tweetalige Academies waarvan de leden uit het Noorden en het Zuiden van het land kwamen en anderzijds Vlaamse Academies.
In 1971 werd daar een einde aan gemaakt door de oprichting van twee evenwaardige Academies, een Nederlandstalige, behorend tot de Vlaamse Gemeenschap en een Franstalige, behorend tot de Franstalige Gemeenschap. Hetzelfde gebeurde met de Academies voor geneeskunde. Ze huizen allemaal onder hetzelfde dak: het prestigieuze Paleis der Academiën aan de Hertogsstraat 1 te Brussel.
Afgaande op de toespraken heeft de Academie niet enkel een verleden, maar ook een toekomst.
Toespraken
‘250 jaar geleden werd de academie in Brussel opgericht door keizerin Maria Theresia van Oostenrijk , bij mijn weten … een vrouw. En nu 250 jaar later staan wij, twee vrouwen, hier samen op dit podium, consoror “ le professeur Isabelle Ferreras , présidente de l’ARB en ikzelf, voorzitster van de KVAB. Toch bijzonder! Wellicht de eerste maal dat onze beide organisaties tegelijkertijd een vrouwelijke voorzitster hebben.’
Lees onderaan de toespraak van Elisabeth Monard, Voorzitster KVAB en Isabelle Ferreras, Présidente ARB
‘
Onze Academies zijn op de eerste plaats een interuniversitaire en domeinoverschrijdende « open ruimte », een forum of platform, waar zoals confrater Bart Verschaffel het eerder dit jaar treffend noemde, « de cultuur van de redelijkheid » heerst. Academies zijn de stem, het geweten en de verdedigers van wetenschap en kunsten. Zij komen op voor de belangen van onderzoekers en kunstenaars, ook en vooral van jonge onderzoekers en kunstenaars. ‘
Lees onderaan de toespraak van Karel Velle, Vast secretaris KVAB
‘De wereld kent vandaag 8 miljard bewoners, allemaal voorzien van verstandelijk vermogens, maar in vele werelddelen bekoopt men, het Kantiaans dictum ‘sapere aude’ - ‘durf te denken’ – met marteling en dood… Om die reden zijn organisaties, die de wetenschappen en de kunsten en hun ‘vrijheid van denken en handelen’, bovenaan in hun vaandel dragen, meer dan ooit actueel en blijvend nodig.’
Lees de toespraak van Johan Hanssens, secretaris-generaal Departement Economie, Wetenschap en Innovatie
Toespraken
