COVID-19: een overzicht van onderzoek en innovatie in Vlaanderen

Gepubliceerd op 17 januari 2021
De publicatie geeft een overzicht van COVID-19 onderzoek en innovatie in Vlaanderen en is onderaan deze pagina te downloaden.

Alle academische instellingen en onderzoeksinstellingen hebben noodgedwongen hun manier van werken aangepast aan de geldende veiligheidsmaatregels. Gedurende lange tijd werd er maximaal ingezet op telewerken. Voor onderzoek waarvoor telewerk niet mogelijk is, werd gezorgd dat onderzoekers voldoende afstand van elkaar konden bewaren en ze rekening konden houden met alle geldende voorschriften. Initieel ging enkel experimenteel onderzoek op COVID-19 gerelateerde onderwerpen door, maar ondertussen worden ook andere onderzoekslijnen heropgestart. Een aantal onderzoeksprojecten werden geheroriënteerd op COVID-19 onderzoek.

Personeel werd op vrijwillige basis ingezet om de testcapaciteit op te drijven. Daarnaast werd ook de infrastructuur ingezet om de testcapaciteit uit te breiden.

Binnen VIB werd hiertoe bijvoorbeeld een specifieke taskforce opgezet om alle materiaal en vaardigheden in kaart te brengen. De vragenlijsten van de taskforce werden ook gebruikt in andere universiteiten en biotechbedrijven en op die manier werd nu al een contingent van meer dan 600 vrijwilligers gevonden om in te zetten in de verschillende stappen en op verschillende locaties. Bovendien werkte het VIB paneuropees samen met LifeTime partners en met EU-Life partners aan de ontwikkeling van een EU-breed gestandaardiseerd protocol om stalen van COVID-19 patiënten uniform te testen (o.m. via single cell technologieën) om uitwisseling van gegevens en data mogelijk te maken volgens de FAIR principes. 

Ook de industrie zet zich in om oplossingen te ontwikkelen voor verschillende aspecten gelieerd aan COVID-19.

In verband met het aanpakken van de COVID-19 crisis is het onderzoek breed aangepakt en het omvat epidemiologie, diagnose, behandeling en maatschappelijke impact.

Een overzicht vind je hieronder. Een meer gedetailleerd (Engelstalig) overzicht is te vinden in het document onderaan deze pagina: 'Innovation in Flanders to combat the SARS-CoV-2 virus or its derived effects'. Een overzicht van onderzoek en innovatie in Wallonië en Brussel kan gevonden worden op hun eigen webpagina.

(Het overzicht werd afgesloten op 15 september 2021. Heb je weet van onderzoek en innovatie die niet in het overzicht is opgenomen? Stuur dan een mail naar Jolien Roovers - contactgegevens in rechterkolom - en we voegen ze toe.)

  

1 - Diagnostiek – epidemiologie Onderzoek & Innovatie

Professor Herman Goossens (UZA, UAntwerpen) coördineert een grote Europese studie om de epidemiologie en het effect van de maatregelen die door overheden worden ingesteld te analyseren. Professor Pierre Van Damme (UAntwerpen) leidt een grote studie om de besmettingsgraad van de Belgische bevolking in kaart te brengen door middel van bloedanalyses. Belangrijke studies lopen aan het Rega Instituut, UZLeuven en KULeuven, waar ook VIB onderzoekers aan bijdragen. Ze startten een observationele studie om de immuunreactie van ernstig en extreem ernstig zieke COVID-19 patiënten te vergelijken met gezonde controles. Onderzoekers verbonden aan Flanders Make en UAntwerpen hebben een toestel ontwikkeld waarmee ze vanop afstand kunnen luisteren naar de longen van COVID-19 patiënten. Aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde loopt een studie, in samenwerking met Sciensano en UAntwerpen, die onderzoekt in welke mate een eerdere infectie met SARS-CoV-2 beschermt tegen een nieuwe infectie van het virus. Een consortium van UGent, UAntwerpen en VUB werkt aan modellen om voorspellingen te doen over de coronapandemie op middellange termijn. Het HELICON project van UGent onderzoekt de lange termijn en indirecte gezondheidsimpact van de COVID-19 crisis in België.

2 - Ontwikkeling van therapieën, vaccins, interventies

Onder leiding van Prof. Bart Lambrecht (UZGent, UGent, VIB) lopen klinische studies om verschillende bestaande medicijnen te testen. Prof. Johan Neyts (Rega) test 15000 moleculen op een potentiële actie tegen het SARS-CoV-2 virus. Verschillende moleculen werden geïdentificeerd die in het labo SARS-CoV-2 afremden. Om na te gaan of deze moleculen ook werkzaam zijn in patiënten werd een klinische studie opgestart. VIB ontwikkelde onder leiding van prof. Xavier Saelens en prof. Nico Callewaert (VIB-UGent)  een profylactisch vaccin dat de virusinfectie zou kunnen afremmen (op basis van antilichamen). Momenteel wordt onderzocht of dit via verstuiving kan worden toegediend aan patiënten. De onderzoeksgroep van Prof. Johan Neyts (KU Leuven) ontwikkelde een veelbelovend COVID-19 vaccin en zal de duurzaamheid van de immuunrespons onderzoeken in een diermodel. Een KU Leuven onderzoeksgroep onderzoekt de effectiviteit van het camostat medicijn voor COVID-19 patiënten. Het lab van Prof. Carmeliet zal de (epi-genetische) veranderingen die het gevolg zijn van long COVID-19 nagaan met het oog op nieuwe therapieën.

Verschillende farmaceutische bedrijven helpen bij de ontwikkeling van een vaccin tegen SARS-CoV-2. De site van Pfizer in Puurs staat in voor de productie van het Pfizer/Biontech vaccin. Bij Janssen Pharmaceutica werd een deel van de klinische studies voor het Johnson & Johnson vaccin uitgevoerd.  In januari 2021 startte het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) een fase 3-vaccinonderzoek naar het COVID-19-vaccin dat wordt ontwikkeld door Johnson & Johnson.

Aan de VUB, UGent en VIB wordt op verschillende sporen gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe beademingsapparaten. Ook FlandersMake zal hier aan bijdragen. De eerste beademingsapparaten werden ondertussen geproduceerd door Audi Brussels.

De Vlaamse overheid investeert 2 miljoen euro in de ontwikkeling van een baanbrekende SARS-COV-2-test. Deze test wordt ontwikkeld door imec en zal in nauwe samenwerking met Brussels Airport worden getest. In tegenstelling tot de huidige testmethoden op basis van bloed, speeksel of een monster uit de neus / keelholte, gebruikt deze test uitgeademde lucht. Volgens onderzoekers zal de test op betrouwbare wijze binnen 5 minuten uitsluitsel kunnen geven over iemands besmettelijkheid.

3 - Preventie

In verschillende universiteiten wordt gewerkt aan de ontwikkeling van alternatieve bescherming, zoals mondmaskers, waarbij ook 3D printing capaciteit aangeboden wordt door bedrijven. Van Heurck en ECA zullen starten met de productie op van chirurgische en FFP2-mondmaskers in België. VITO behaalt Europese accreditatie voor het testen van FFP2/FFP3 mondmaskers. Zo kan VITO mondmaskers testen aan de strengste Europese kwaliteitsnormen. Het Robotics team van VUB ontwikkelde een manier om commerciële snorkelmaskers om te vormen tot geschikte beschermende maskers (met extra filter). In samenwerking met Ethias en Decathlon gaan ze nu de adapter produceren. Alle Belgische ziekenhuizen kunnen maskers bestellen voor personeel dat in contact komt met COVID-19-patiënten. Het RESCIUS project van KU Leuven beantwoordt de nood aan piekvraag voor ventilators met 3D printing, hetgeen ook nieuwe perspectieven biedt voor ontwikkelingslanden.

4 - e-health en app ontwikkeling

Sinds woensdag 30 september 2020 is de coronalert app beschikbaar om te downloaden. De app werkt met een groen en een rood scherm. Als je een contact met hoog risico hebt gehad, zal de app een rood scherm tonen. Als je je laat testen op COVID-19, kun je het resultaat ontvangen in je app en je risicocontacten informeren. De app werkt via Bluetooth en houdt enkel een lijstje met codes bij. Er wordt geen informatie over je locatie opgeslagen of doorgegeven.

Verschillende bedrijven zetten dan weer in op de ontwikkeling van wearables om de SARS-CoV-2 besmettingen op de werkvloer of in supermarkten te voorkomen. De wearables geven een waarschuwingssignaal als ze te dicht in elkaars buurt komen. VIL liet vijf verschillende “social distancing alarmen” testen bij 230 bedrijven. De bevindingen laten zien dat medewerkers met de sociale afstandstracker in staat zijn om de vereiste veiligheidsafstand te bewaken. De belangrijkste invloed op de werking van de apparaten is de onderlinge positie van de medewerkers. Er wordt ook onderzoek gedaan naar het verbeteren van het pandemiebeleid. Prof. Niel Hens (UHasselt) werkt met zijn onderzoeksgroep aan beleidsondersteunende software dat gebruik maakt van artificiële intelligentie voor beter crisismanagement. Ook onderzoekers van ILVO participeren aan het Horizon 2020 STAMINA project dat samen met 37 internationale onderzoekspartners beleidsinstrumenten zal ontwikkelen om overheden te helpen tijdens een pandemie.

5 - Gedragsveranderingen en mentale gezondheid

Professoren Philippe Beutels (UAntwerpen, CHERMID) en Niel Hens (UHasselt) leiden een studie om via tweewekelijkse online enquêtes te peilen naar de gedragsveranderingen onder invloed van het SARS-CoV-2 virus en de door de overheid opgelegde maatregelen, en zo de evolutie van de curve beter in te schatten. Ook aan de UGent werden een aantal bevragingen gestart door de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, waaronder het monitoren van de motivatie van de bevolking om zich aan de huidige maatregelen te houden. Prof. Elke Van Hoof (VUB) lanceerde de gratis online interventietool ‘Iedereen ok?’ om eenzaamheid en stressoren gemakkelijker te kunnen aanpakken. Wetenschappers van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) onderzoeken waarom mensen twijfelen of ze zich wel of niet willen laten vaccineren tegen COVID-19. Onderzoekers van drie universiteiten - KU Leuven, UHasselt en UGent - en gezondheidsinstituut Sciensano gaan, met financiering van het FWO, onderzoeken hoe de naleving van de coronaregels verbeterd kan worden.

6 - Verspreiden van informatie en ontmaskeren van fake news

De Vlaamse overheid richtte de taskforce ‘Vlaanderen Helemaal Digitaal’ op, om alle digitale initiatieven die bedrijven, maatschappij en overheden beter kunnen doen werken in kaart te brengen, onderling af te stemmen en te promoten. VIB lanceerde een informatiecampagne over vaccins en hoe ze werken. Het Agentschap Zorg en Gezondheid heeft een webpagina opgericht om fake news rond de COVID-19 pandemie te ontkrachten. Een collaboratie tussen KU Leuven en UAntwerpen zal interdisciplinair onderzoek doen naar overheidscommunicatie van COVID maatregelen. Verschillende initiatieven zijn ook lopende om alle wetenschappelijke informatie rond COVID-19 samen te voegen en te structureren, onder andere bij de Jonge Academie en het Institute for the Future. Verder maken informatie en communicatie ook deel uit van de missies van universiteiten en in Vlaanderen hebben veel specialisten deelgenomen aan radio- en tv-programma's. Ze spelen een sleutelrol bij het uitleggen van wat er gebeurt en bij het helpen van de burgers om de noodzaak van de maatregelen van de Belgische regering te begrijpen.

7 - Financiering

Verschillende projecten zijn ingediend door de verschillende Vlaamse universiteiten. Van de 17 projecten die werden gerangschikt voor financiering door de H2020 SC1-PHE-CORONAVIRUS 2020 oproep, hebben vier projecten een Vlaamse partner, waarvan twee projecten gecoördineerd worden voor een Vlaamse partner. Ook binnen Vlaanderen werd er budget herverdeeld om onderzoek naar SARS-CoV-2 mogelijk te maken, onder andere binnen VIB en Flanders Make. De Vlaamse Regering voorzag 2,5 miljoen euro om onderzoek te financieren naar de werkzaamheid van een vaccin, de lokale productie van mondmaskers en een analyse van de impact van de lockdown. Een tweede bijzondere oproep voorziet een bijkomende 2,5 miljoen euro om onderzoek te financiering naar persoonlijk en maatschappelijk welzijn. De Europese Commissie heeft groen licht gegeven voor een steunpakket van 21 miljoen euro waarmee de Vlaamse overheid door middel van subsidies bedrijven wil aanmoedigen om medische uitrusting, beschermend materiaal en andere essentiële producten in de strijd tegen het coronavirus te vervaardigen. Daarnaast organiseert VLAIO een extra COOCK-oproep specifiek gericht op de uitdagingen van de COVID-19 crisis. Stad Antwerpen maakt verder 1 miljoen euro vrij voor vernieuwende projecten van ondernemers in de strijd tegen Covid-19.

8 - Andere projecten

Het Vlaams Supercomputer Centrum (VSC) biedt rekentijd aan voor onderzoek naar COVID-19 zowel voor academici als voor bedrijven.

Als gevolg van de COVID-19 crisis ervaren een aantal bedrijven en organisaties problemen in de bevoorradingsketen. 3DP PAN EU is een EU-brede, online matchmaking-tool die vraag en aanbod op het gebied van 3D-printen met elkaar verbindt.

Het BBMRI-ERIC biobanken netwerk voorziet verschillende services om onderzoekers te ondersteunen in de zoektocht naar een vaccin en/of behandeling.

(Dit overzicht werd afgesloten op 15 September 2021. Heb je weet van onderzoek en innovatie die niet in het overzicht is opgenomen? Stuur dan een mail naar Jolien Roovers - contactgegevens in rechterkolom - en we voegen ze toe.)

Kathleen D'Hondt
Navorser
Afdeling Onderzoek
Jolien Roovers
Beleidsmedewerker
Afdeling Onderzoek

Dit kan je ook interesseren

15 maart 2024

Beslissingen Vlaamse Regering - Economie, Wetenschap en Innovatie (15 maart 2024)

O.a. wijziging reglementair kader Odysseusprogramma.
15 maart 2024

Flanders Technology & Innovation festival zet Vlaamse expertise tien dagen lang in de kijker

Deze middag werd in het Gentse Wintercircus het officiële startschot gegeven van het tiendaagse Flanders Technology & Innovation festival. Het technologie- en innovatiefestival moet de Vlaamse expertise in beide domeinen tien dagen lang in de kijker zetten.
15 maart 2024

Commissie voor Economie, Werk, Sociale Economie, Wetenschap en Innovatie (14 maart 2024)

Vraag om uitleg over de sluiting van een vestiging van het chemiebedrijf Celanese Corporation en over kmo's die moeilijkheden ervaren om geld te lenen bij de bank.

Blijf wekelijks op de hoogte

Wij brengen u wekelijks de laatste weetjes, publicaties en cijfers over economie, wetenschap en innovatie in Vlaanderen in uw mailbox.

Nieuwsgierig naar onze voorbije nieuwsbrieven? Bekijk hier ons archief.